Dyskryminacja w pracy — co to jest i gdzie zgłosić?

Wydawać by się mogło, że w XXI wieku, gdy w wielu państwach obowiązują prawa pracownicze, dyskryminacja w pracy nie powinna być problemem. Rzeczywistość nie jest jednak tak kolorowa i prosta.

W tym artykule przeczytasz, jak polskie prawo reguluje kwestię dyskryminacji w pracy i jak sytuacja wygląda w praktyce. Znajdziesz też garść statystyk na ten temat i porady, jak radzić sobie, gdy dotyka Cię dyskryminacja.

Stwórz skuteczne CV w kilka minut. Wybierz profesjonalny szablon CV i szybko wypełnij wszystkie sekcje CV dzięki gotowym treściom do wstawienia i wskazówkom ekspertów.

Stwórz CV teraz

Stwórz profesjonalne CV teraz!

NIE

TAK

Kreator CV online LiveCareer to narzędzie, w którym najszybciej stworzysz profesjonalne CV i pobierzesz je jako PDF lub DOC.

1. Czym jest dyskryminacja w pracy? Definicja i podstawowe pojęcia

Dyskryminacja, nie tylko w miejscu pracy, to bardzo złożone i wieloaspektowe zjawisko. Dlatego też zaczniemy od podstawowych definicji.

Dyskryminacja to traktowanie osoby lub grupy osób gorzej od innych przez przyrodzone cechy, wyznawane wartości i poglądy (jeśli nie ranią i dyskryminują innych, co opisuje paradoks tolerancji Karla Poppera).

Dyskryminacja może występować m.in. ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, pochodzenie klasowe, orientację i tożsamość seksualną, wygląd, niepełnosprawność, wiek, czy religię. 

Dzielimy ją na dwa typy:

• bezpośrednią — gdy warunki, np. prawo, uprzywilejowuje jakąś grupę społeczną względem drugiej
• pośrednią — w sytuacji, gdy warunki są w teorii neutralne i równościowe, ale wciąż jedna z grup jest traktowania gorzej. 

A zatem dyskryminacja w pracy ma miejsce, gdy pracownik, pracownica bądź grupa pracowników są traktowani gorzej (np. mają niższe wynagrodzenia lub słabsze możliwości awansu) niż pozostali zatrudnieni w związku z cechami, na które nie mają wpływu. 

Dyskryminacji w pracy można doświadczać ze strony współpracowników oraz przełożonych. 

Dyskryminacja w pracy w świetle polskiego prawa

Kodeks pracy stawia sprawę jasno: w Polsce dyskryminacja w pracy jest nielegalna. Zgodnie z przepisami:

• pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy

• równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio.

Równe traktowanie to jedno z podstawowych praw pracowniczych w Polsce. Każdy zatrudniony na umowę o pracę (Kodeks pracy dotyczy tylko tego rodzaju kontraktu, nie obejmuje umów B2B ani zlecenia) powinien być wolny od dyskryminacji i mieć zapewnione bezpieczne i pozbawione uprzedzeń warunki pracy. 

Zgodnie z prawem za dyskryminację w pracy uznaje się:

• odmowę nawiązania lub rozwiązanie stosunku pracy,
• niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą,
• pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe — chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami

ze względu na wyżej wymienione czynniki (płeć, wiek, wymiar czasu pracy, staż pracy itd.). 

Co jednak istotne, nie każde przemocowe i niesprawiedliwe zachowanie ze strony przełożonego bądź współpracowników, możemy nazwać dyskryminacją. Nie jest nią np. mobbing — bo choć oczywiście naganny i również karalny, najczęściej nie ma związku z płcią, wiekiem, pochodzeniem itp.

Dyskryminacja w pracy — statystyki

Czy dyskryminacja w pracy to częsty problem? Według raportu „Bezpieczeństwo pracy w Polsce”, aż 29% ankietowanych jej doświadczyło — w tym 10% wielokrotnie. Ponadto aż 46% było świadkami zachowań dyskryminujących, w tym 13% wielokrotnie.

Dodatkowo, badania Kantaru zlecone przez Rzecznika Praw Obywatelskich wykazały, że Polacy poprawnie rozpoznają zachowania dyskryminujące. Badani uznali, że w kraju najczęstsza jest dyskryminacja ze względu na orientację seksualną, pochodzenie etniczne lub narodowe oraz tożsamość płciową. 

Z drugiej strony, niestety aż 40% respondentów tego badania nie ma świadomości odnośnie praw przysługujących dyskryminowanym na rynku pracy i w usługach, mimo że przepisy na ten temat pojawiają się nie tylko w Kodeksie pracy, ale również Konstytucji. 

A jak sytuacja wygląda poza Polską? W Stanach Zjednoczonych w 2018 r. do EEOC (Equal Employment Opportunity Commission — Komisja ds. Równego Traktowania w Zatrudnieniu) wpłynęło ponad 80 tys. skarg na dyskryminację w miejscu pracy.

Inne statystyki pokazują natomiast, że w USA aż 61% pracowników doświadczyło dyskryminacji — jako najczęstsze przyczyny wskazali: wiek, rasę, płeć i orientację seksualną. Należy jednak pamiętać, że wiele osób nie zgłasza jej do państwowych organów — często z uwagi na strach przed konsekwencjami ze strony pracodawcy, niechęć do wstąpienia na ścieżkę prawną oraz przyznania się przed sobą, że jest się ofiarą przemocy. 

W Wielkiej Brytanii natomiast 36% zatrudnionych doświadczyło dyskryminacji w pracy. Za najczęstszą przyczynę uznali wiek, co również jest problemem w Polsce. Według badania serwisu InterviewMe, aż 29% polskich pracowników doświadczyło ageismu. 

Jednym z przejawów dyskryminacji w pracy może być również molestowanie seksualne. Według raportu InterviewMe w pracy doświadczyło go 26% kobiet (w tym 3% wielokrotnie) i 22% mężczyzn.

Dobre podsumowanie zawodowe w CV potrafi przekonać rekrutera. Nie musisz nic wymyślać od nowa: wybierz podsumowanie napisane przez ekspertów i dostosuj do siebie w kreatorze CV LiveCareer.

Stwórz CV teraz

2. Dyskryminacja kobiet w pracy

Szeroko dyskutowana kwestią, zarówno w polskich, jak i światowych mediach, jest dyskryminacja kobiet (czyli seksizm) — również w miejscu pracy. Ponieważ zachodnie społeczeństwa są patriarchalne, sytuacja wielu pracowniczek jest gorsza niż ich kolegów. 

Żeby nie być gołosłowną, przytoczę garść danych na ten temat: w kontekście zarobków kobiet występuje zjawisko tzw. luki płacowej, czyli dysproporcji pomiędzy średnim wynagrodzeń mężczyzn i kobiet.

W Polsce nieskorygowana luka płacowa (różnica w średnich zarobkach brutto) wynosi 10%, a skorygowana (czyli biorąca pod uwagę wykształcenie, doświadczenie i umiejętności) od 14 do 24%.

W Unii Europejskiej wynosi natomiast ok. 14% — kobiety dostają średnio 86 eurocentów na 1 euro zarabiane przez mężczyzn. Przyczyn takiej sytuacji jest wiele: mężczyźni chętniej negocjują lepsze warunki pracy, bo są do tego lepiej socjalizowani. Ponadto więcej kobiet podejmuje się gorzej płatnych płac i trudniej im wejść do dobrze opłacanych branż. 

Przejawem dyskryminacji kobiet w pracy są też zjawiska tzw. szklanego sufitu, czyli bariera, która utrudnia im zdobywanie kapitału społecznego i ekonomicznego ze względu na płeć oraz tzw. lepkiej podłogi, czyli zamknięcia drogi awansu i rozwoju zawodowego.

Dodatkowo w Polsce znacznie mniej kobiet niż mężczyzn jest aktywnych zawodowo. Wiele z nich porzuca karierę na rzecz nieodpłatnej pracy opiekuńczej (jej wartość na świecie wynosi aż 10,9 tryliona dolarów). 

Część z nich nie podejmuje pracy lub z niej rezygnuje ze względu na zinternalizowane stereotypy płciowe (kobieta powinna zajmować się domem, a mężczyzna być żywicielem rodziny) i tradycyjne, patriarchalne wartości.

Na sytuację kobiet na rynku pracy również negatywnie wpływa brak ogólnodostępnych i państwowych placówek opiekuńczych (żłobków i przedszkoli). A to właśnie kobiety częściej niż mężczyźni rezygnują z pracy, by zająć się dziećmi — na 100 kobiet na urlopie rodzicielskim przypada 1 mężczyzna.

Często dzieje się to właśnie ze względu na lukę płacową — z pracy rezygnuje ten rodzic, który zarabia mniej. Niestety wiele kobiet, które przerwały karierę zawodową, ma problem z powrotem na rynek pracy, a niektórzy pracodawcy źle traktują świeżo upieczone (i nie tylko) matki.

3. Jak radzić sobie z dyskryminacją w pracy?

Jeśli dotyka Cię dyskryminacja w miejscu pracy i masz na to siłę psychiczną i fizyczną, możesz spróbować podjąć działania, żeby zaradzić sytuacji. Oczywiście takie zachowania nie powinny mieć miejsca, ale nie żyjemy w idealnym świecie.

Co zrobić? Na początek warto zgłosić nierówne traktowanie swojemu przełożonemu lub innej osobie „z góry”. Być może spokojna rozmowa i przedstawienie dowodów pomoże i przyniesie pozytywny skutek.

Możesz również spróbować porozmawiać z pracownikiem działu HR (jeśli istnieje w Twojej firmie). To w końcu jego rolą jest dbać o dobrostan zatrudnionych i sprawiedliwe, równościowe oraz bezpieczne warunki w pracy.

Gdy żadne z powyższych rozwiązań nie wchodzi w grę lub nie przyniosło rezultatów, możesz również wstąpić na drogę prawną i zgłosić się do Sądu Pracy. Zgodnie z prawem:

• osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów 

• skorzystanie przez pracownika z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie może być podstawą niekorzystnego traktowania pracownika, a także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec pracownika, zwłaszcza nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy lub rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Pamiętaj jednak, że w sądzie to na Tobie spoczywa obowiązek udowodnienia dyskryminacji w pracy i przedstawienia dowodów. W trakcie trwania postępowania nie możesz zostać zwolniony z pracy (dotyczy to również zwolnienia dyscyplinarnego). 

Twój list motywacyjny napisze się sam — jeśli skorzystasz z kreatora listu motywacyjnego LiveCareer. Wybierz profesjonalny szablon, odpowiedz na kilka prostych pytań, a program jednym kliknięciem wygeneruje dla Ciebie profesjonalny list do pracy.

Stwórz list motywacyjny teraz

Przejdź do kreatora listu

Zobacz też wzór listu motywacyjnego dla swojego zawodu.

Masz jeszcze jakieś pytania dotyczące dyskryminacji w pracy? Zostaw komentarz pod artykułem. Chętnie Ci pomogę.