Ile naprawdę kosztuje Twoja praca? Polacy nie wiedzą

Wielu z nas patrzy na swoją wypłatę przez pryzmat kwoty otrzymywanej „na rękę” i błędnie sądzi, że to cała wartość, jaką wnosi do firmy. A to tylko wierzchołek góry lodowej.

Za każdą złotówką, którą trzymasz w portfelu, kryje się mnóstwo kosztów — od zaliczki na podatek dochodowy po liczne składki ZUS — o których często nie mamy pojęcia. I choć pracownik ma do swojej dyspozycji jedynie kwotę netto, to zatrudnienie go wiąże się z dużo większymi wydatkami. Brak tej świadomości często źle wpływa na nasze negocjacje finansowe z pracodawcą.

Dlatego postanowiliśmy sprawdzić, czy i jak Polacy rozumieją wartość swojej pracy. Rzucimy trochę światła na składniki wynagrodzenia oraz różnicę między wynagrodzeniem brutto a netto. A na koniec zbadamy, czy Polacy potrafią świadome zarządzać swoimi finansami.

Brutto czy netto? 40% Polaków nie zna prawdziwej wartości swojej pensji

Według badania SD Worx, przeprowadzonego na grupie 18 tys. pracowników w Europie, aż 40% Polaków nie wie, ile naprawdę zarabia. A to może znacząco wpływać na ocenę warunków zatrudnienia — bo to właśnie wynagrodzenie pozostaje dla nas najważniejszym czynnikiem przy wyborze nowego pracodawcy.

Ten problem podkreślili również autorzy raportu „Świadomość finansowa Polaków” z 2023 roku. Wynika z niego, że tylko 28% badanych potrafi poprawnie oszacować różnicę między wynagrodzeniem brutto a netto. Wcześniejsze badania były bardziej optymistyczne — na przykład jeszcze w 2014 roku tylko co szósta osoba myliła te dwa pojęcia. To zaś może wskazywać, że nasza świadomość finansowa nie rośnie, a wręcz przeciwnie — pogarsza się.

Zacznijmy więc od podstaw — czyli jaka jest różnica między wynagrodzeniem brutto a netto.

Pensja netto to pieniądze, które dostajesz „na rękę”. Tylko tę kwotę masz do dyspozycji, opłacając rachunki i planując wydatki. Jednocześnie płaca netto stanowi około 70% wynagrodzenia brutto — czyli tego, które masz zapisane w umowie. Dlaczego?

Ponieważ na Twoją pensję brutto składają się zarówno:

• wynagrodzenie netto, które trafia na Twoje konto
• dodatki do wynagrodzenia (np. premie, płaca za nadgodziny czy ekwiwalent za niewykorzystany urlop), które też dostajesz na konto

jak również:

• zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT), która zasila budżet państwa
• składki na ubezpieczenia społeczne (tj. emerytalne, rentowe, chorobowe) i zdrowotne, które trafiają bezpośrednio do ZUS-u.

W zamian — przynajmniej teoretycznie — finansowana jest Twoja przyszła emerytura, część Twojego wynagrodzenia na zwolnieniu lekarskim, leczenie na NFZ i ewentualne zasiłki, a także działania administracji publicznej.

W przepisach przyjęło się twierdzenie, że tę część ubezpieczeń ZUS „opłaca pracownik”, ponieważ są one finansowane z Twojej pensji brutto — mimo że samo obliczenie kwot i przeprowadzenie transakcji jest obowiązkiem pracodawcy, a nie pracownika. To dlatego nie widzisz tych pieniędzy na swoim koncie.

Oskładkowaniu nie podlegają natomiast:

• odprawy rentowe i emerytalne
• odprawy po zwolnieniu z pracy
• diety i zwrot kosztów podróży służbowej
• nagrody jubileuszowe

— co oznacza, że kwota netto jest wówczas o wiele wyższa niż w przypadku zwykłego miesięcznego wynagrodzenia za pracę.

Oczywiście to wszystko dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę — czyli tej, którą reguluje Kodeks pracy. Umowy cywilnoprawne (tj. umowa zlecenie i umowa o dzieło) oraz kontrakty B2B rządzą się innymi prawami. 

Dlatego jeśli na rozmowie kwalifikacyjnej ustalisz z pracodawcą rodzaj umowy oraz wysokość wynagrodzenia brutto, musisz mieć świadomość, że pensja, która ostatecznie trafi na Twoje konto, będzie znacznie niższa!

A co ciekawe — koszt pracodawcy będzie jeszcze wyższy niż Twoja pensja brutto. I tu dochodzimy do sedna sprawy.

Składniki wynagrodzenia w pigułce. Za co jeszcze płaci Twój pracodawca? 

Wspomniany już raport o świadomości finansowej Polaków wskazuje, że aż 40% respondentów nie zna rzeczywistej wartości swojego zatrudnienia. Z kolei według raportu „Czego Polacy nie wiedzą o podatkach” z 2017 roku — przytoczonego przez Martę Kluzek w artykule naukowym PAN — tylko 36% badanych ma świadomość dodatkowych kosztów, które ponosi pracodawca.

Tymczasem wynagrodzenie brutto to tylko część całkowitej zapłaty za Twoją pracę. Pracodawca — oprócz pełnej pensji — opłaca jeszcze dodatkowe składki. Są to:

• Fundusz Pracy
• Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Socjalnych (FGŚP)
• składki ZUS finansowane przez pracodawcę (tj. emerytalne, rentowe i wypadkowe).

W efekcie całkowity koszt zatrudnienia pracownika jest znacznie wyższy. Przykład?

Jeśli w 2025 roku zarabiasz najniższą krajową, na Twoje konto co miesiąc trafia pensja w wysokości 3510,92 zł — to wartość netto. Jednak całkowity koszt pracodawcy to 5621,60 zł — czyli o 955,60 zł więcej niż Twoja płaca brutto (4666 zł) i aż o 2110,68 zł więcej niż wypłata „na rękę”. A im wyższa pensja, tym większe rozbieżności, ponieważ te składki są naliczane procentowo. W jaki sposób?

Z Twojej pensji — poza zaliczką na podatek dochodowy — pracodawca musi też odprowadzić:

• 19,52% na ubezpieczenie emerytalne (płaci je pracodawca i pracownik)
• 8% na ubezpieczenie rentowe (płaci pracodawca i pracownik)
• 2,45% na ubezpieczenie chorobowe (płaci pracownik)
• 9% na ubezpieczenie zdrowotne (płaci pracownik)
• 1,67% na ubezpieczenie wypadkowe (płaci pracodawca)
• 2,45% na Fundusz Pracy (płaci pracodawca)
• 0,1% na FGŚS (płaci pracodawca).

Wysokość i przeznaczenie składek szczegółowo regulują ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Natomiast kwestię funduszy reguluje ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Oto dokładne wyliczenia, jaką część składek ZUS finansuje pracownik ze swojej pensji brutto, a ile dopłaca pracodawca:

Jak widzisz, część wydatków pokrywa wyłącznie pracodawca, część — wyłącznie pracownik, a część — zarówno pracodawca, jak i pracownik.

Świadomość finansowa Polaków to mit?

W poprzednich częściach artykułu wyjaśniliśmy, czym jest wynagrodzenie brutto i netto oraz ile pracownik i pracodawca oddają państwu. Ale czy Polacy faktycznie rozumieją ten mechanizm?

Badania mówią jasno: nie do końca. Z raportu „Poziom wiedzy finansowej Polaków 2024” wynika, że przeciętny Kowalski ocenia swoją wiedzę o finansach na 2,85 w 5-stopniowej skali. Blisko 38% respondentów deklaruje, że ich znajomość zagadnień finansowych jest niewielka. Tylko 29% ankietowanych ocenia swoją wiedzę jako dobrą lub bardzo dobrą.

Te dane wskazują, że wielu Polaków może mieć trudności ze zrozumieniem, jak dokładnie funkcjonują podatki i jakie są składniki ich wynagrodzenia. A to może prowadzić do błędnych decyzji finansowych, a nawet problemów z domowym budżetem.

Również dane OECD wskazują, że Polska ma spore trudności z edukacją finansową. Eksperci zalecają, by wiedza na temat wynagrodzenia, podatków i składek była przekazywana uczniom już od najmłodszych lat. I zwracają uwagę, że dotychczasowe inicjatywy z zakresu edukacji finansowej były rozproszone i nieskoordynowane, co ograniczało ich skuteczność.

Bez względu na to, jaką drogę wybierzemy, jedno jest pewne: bez świadomości finansowej trudno jest mówić o skutecznym zarządzaniu pieniędzmi.

Już wiesz, gdzie „znika” część Twojej pensji i dlaczego negocjowanie wynagrodzenia to coś więcej niż tylko ustalenie kwoty brutto. A jeśli ten artykuł Ci się spodobał, oceń go, klikając w gwiazdki obok.

Jak sprawdzamy treści na LiveCareer?

Nasz zespół sprawdził ten artykuł pod kątem zgodności z procesem redakcyjnym LiveCareer.pl. Dzięki temu porady naszych ekspertów są spójne z aktualnymi standardami i trendami w pisaniu CV oraz listów motywacyjnych. Zaufało nam już ponad 10 milionów kandydatów, którym pomogliśmy zdobyć wymarzoną pracę. Przygotowanie każdego z artykułów jest poprzedzone uważną analizą dostępnych raportów i badań, aby nasze treści odpowiadały na aktualne potrzeby rynku pracy.